•⊰ Η Κατάκτηση της Ανεξαρτησίας του Παιδιού ⊱•

~ ARTWork: Dima Dmitriev ~

 

Γράφει η Ειρήνη-Βαρβάρα Λαγουβάρδου

 

✽•*`*•✽

Στον «Προφήτη» (1923), ο Χαλίλ Γκιμπράν γράφει για τα παιδιά: 

Τα παιδιά σας δεν είναι παιδιά σας.
Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τη ζωή.
Έρχονται στη ζωή με τη βοήθειά σας, άλλα όχι από εσάς,
και μ’ όλο που είναι μαζί σας, δεν ανήκουν σε σας.
Μπορείτε να τους δώσετε την αγάπη σας, όχι όμως και τις ιδέες σας,
γιατί αυτά έχουν τις δικές τους ιδέες.
(…)

Μπορείτε να προσπαθήσετε να τους μοιάσετε, αλλά μη γυρεύετε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν.
Γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω και δε σταματά στο χθες.
Εσείς είστε τα τόξα,  απ’ όπου τα παιδιά σας, σα ζωντανά βέλη, θα τιναχτούν μπροστά.
Ο Τοξότης βλέπει το σημάδι πάνω στο μονοπάτι του απείρου και σας λυγίζει με τη δύναμή Του, ώστε τα βέλη Του να τιναχτούν γοργά και μακριά. (…)

✽•*`*•✽

Αλήθεια, οι γονείς μαθαίνουν να λειτουργούν σαν τόξα;

Δίνουν στα παιδιά την ώθηση, προκειμένου να εκτιναχθούν μπροστά -ορμητικά, ελεύθερα και, συνάμα, στοχευμένα- ή τα εισάγουν από νωρίς στον αυτοδιαιωνιζόμενο κύκλο της υπέρμετρα εξαρτημένης αγάπης και της ικανοποίησης των δικών τους στόχων και ονείρων για εκείνα;

✽•*`*•✽

Το 1982, η Erna Furman, ορμώμενη από τη θέση της Άννας Φρόιντ, σύμφωνα με την οποία: «η δουλειά μιας μητέρας είναι να είναι παρούσα, για να εγκαταλείπεται» (“A Mother’s job is to be there to be left”),  γράφει ένα πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο, με τίτλο: “Mothers have to be there to be left”(«Οι μητέρες πρέπει να είναι εκεί, για να εγκαταλείπονται»)· και σε αυτό πραγματεύεται την πολύμορφη σχέση εξάρτησης και ανεξαρτησίας ανάμεσα στη μητέρα και το παιδί· την πορεία από την αδυαδικότητα και την πλήρη εξάρτηση, στον αποχωρισμό και την εξατομίκευση, καθώς και τις σκοπέλους, στις οποίες αμφότεροι οι εμπλεκόμενοι προσκρούουν, «για να πάνε μπροστά», όπως λέει ο μεγάλος Λιβανέζος ποιητής στους προαναφερθέντες στίχους του.

✽•*`*•✽

Σύμφωνα με τη Furman, η διττή ανάγκη του ανθρώπου για εξάρτηση και ανεξαρτησία είναι εγγενής, ενδόμυχη και ισότιμα ισχυρή· κατά συνέπεια, το παιδί, αναπόφευκτα, θα αναζητήσει τον «απογαλακτισμό» από τη μητέρα και, ταυτοχρόνως, θα επιστρέφει σε εκείνη για συναισθηματικό ανεφοδιασμό και ενδυνάμωση.

Συγκεκριμένα, η Furman πιστεύει ότι προκειμένου το παιδί να κατακτήσει επιτυχώς το αναπτυξιακό στάδιο του αποχωρισμού από τη μητέρα (και το πατρικό σπίτι), ώστε να πάει στο νηπιαγωγείο, υπάρχει μία σημαντική προϋπόθεση· η ικανότητα της ίδιας της μητέρας να στερείται το παιδί· να αντέχει το συναίσθημα ότι, πλέον, το παιδί δε χρειάζεται τη διαρκή παρουσία της, αλλά να συνεχίζει να είναι διαθέσιμη, για να αγκαλιάζει το παιδί, όταν εκείνο επιστρέφει.

Στο πλαίσιο αυτό, το παιδί χρειάζεται να γνωρίζει με βεβαιότητα ότι η μητέρα (φυσικά, και ο πατέρας) είναι συναισθηματικά παρούσα· ότι αυτή η συναισθηματική παρουσία είναι σταθερή, αδιαμφισβήτητη και, συνάμα, διέπεται από απλόχερη δοτικότητα και ανατροφοδότηση της αυτάρκειας του παιδιού.

Μάλιστα, η Furman τονίζει ότι υπάρχουν περιπτώσεις, στις οποίες, ενώ το ίδιο το παιδί αποζητά την αυτονομία του, η μητέρα είναι εκείνη η οποία αδυνατεί να αποσυρθεί και να το αποχωριστεί· άλλοτε, αγκιστρώνεται υπέρμετρα επάνω του προκαλώντας σε εκείνο αυτοενοχοποιητικά συναισθήματα και δημιουργώντας την αίσθηση ότι η αναπτυξιακά φυσιολογική απομάκρυνσή του την πληγώνει· άλλοτε, το αποδιώχνει αντιδραστικά, με αποτέλεσμα το παιδί να δυσφορεί φοβούμενο τη μητρική απόρριψη ή/και να μισεί την πάντα υπαρκτή -και επίσης φυσιολογική- εσώτερη ανάγκη για επιστροφή στη θέρμη και την ασφάλεια της μητρικής αγκαλιάς.

✽•*`*•✽

Ως εκ τούτου, η σταδιακή -και απαραίτητη για την ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη- ανεξαρτητοποίηση του παιδιού παρεμποδίζεται· συνακόλουθα, συντείνει, ώστε το ίδιο να νιώθει ότι είναι κακό, και -ανάλογα με τις αντιδράσεις των γονέων- να γίνεται υπερβολικά εξαρτημένο και απαιτητικό ή, αντιστρόφως, να αδιαφορεί για τις μητρικές ανησυχίες και να εκδηλώνει παθητικό ή ενεργητικό θυμό.

Ας μην ξεχνάμε ότι η ισορροπία του μέτρου είναι το νήμα της στάθμης, το οποίο προσδιορίζει ακριβοδίκαια τις εκδηλώσεις και τον αντίκτυπο κάθε συμπεριφοράς στις διαπροσωπικές σχέσεις μας· αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί είναι σε θέση να αντιληφθεί, να εκτιμήσει και να συγκινηθεί βαθειά από την έγνοια, την ανησυχία ή τον πόνο του γονέα σε κάθε αποχωρισμό· αρκεί όλες αυτές οι καθ’ όλα φυσιολογικές εκδηλώσεις να απορρέουν από το μέτρο της αγάπης, η οποία δύναται να είναι πλέρια, αλλά όχι ευνουχιστική και εξουθενωτική.

Εν κατακλείδι, ο δρόμος για την ανεξαρτητοποίηση κάθε παιδιού θα μπορούσε να παραλληλιστεί με τις πολλαπλές ταλαντεύσεις μίας παιδικής κούνιας· η κούνια ταλαντεύεται με ένταση και προς τις δυο κατευθύνσεις (εμπρός και πίσω), έως ότου επέλθει η ισορροπία· αντιστοίχως, ένα μικρό παιδί (όπως και ένας έφηβος μετέπειτα) θα χρειαστεί ισόποσες δόσεις ώθησης προς τα εμπρός και επαναφοράς στη γονεϊκή αγκαλιά, μέχρι να κατακτήσει την αυτονομία του.

════════════════════════════════════

Ειρήνη-Βαρβάρα Λαγουβάρδου

Ψυχολόγος Παντείου Παν. Αθηνών-Συγγραφέας

════════════════════════════════════ 

Βιβλιογραφική αναφορά:

• Furman, E. (1982). Mothers Have to Be There to Be Left. The Psychoanalytic Study of the Child, 37:1, 15-28. DOI: 10.1080/00797308.1982.11823356